سد کریت

سد کریت

بزرگترین دستاورد سد سازان ایــرانی

بند کریت درسال 1379 به شماره 3523 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است . از تاریخ ساختمان این بند اطلاعاتی در دست نیست و بخشی از طاق آجری آن که در پایین بند وجود دارد در ناحیه تیزه از بین رقته در نتیجه طرح کامل آن محو شده است. در کتاب های تاریخی روایات مختلفی در خصوص قدمت بند کریت نقل شده است.

از جمله هانری گویلو این بنا را به دوره مغول نسبت داده است. همچنین در کتاب آب و آبیاری در ایران و نگرشی بر سد های ایران سابقه این بند را 400 سال قبل نوشته اند. بنا به گفته اهالی بومی منطقه طبس، این بند 700 سال قدمت دارد. اما روایت مستند حکایت از تعمیر این بند در اواسط قرن پنجم هجری دارد. به طور کلی با توجه به تنوع مصالح به کار رفته و ساختار کلی بنا که در مرحله تعمیر بر روی آن انجام گرفته، می توان استنباط کرد که بند کریت متعلق به چند دوره زمانی مختلف است. ارتفاع قسمت بیرونی بند از کف رودخانه 52 متر و عمق حوضچه آبگیر 20 متر و طول آن در قسمت تاج 52 متر است. این سد در چهار مرحله احداث شده و ضخامت تاج آن تنها 1/2 متر می باشد. سد کریت فاقد سرریز بوده و برآورد میشود که بیش از هزار روگذری سیلاب را تجربه نموده است.

در بدنه بند دریچه و مجرایی بر انتقال آب به پشت بند وجود داشته و سورا خ های متعددی در ارتفاع بند وجوددارد که اندازه های دقیق و متناسبی دارد . این سوراخ ها به نام قفل خوانده می شود.
حدود 150 سال قبل 4 متر به ارتفاع بند افزوده شده این افزایش باعث جلوگیری از متروکه شدن این بند شده بود. یکی از ویژگی های منحصر به فرد بند قدیم که هنر سد سازی ایرانیان را آشکار می کند، قوسی بودن بند است. بندهای قوسی مقاومت بیشتری در مقابل فشار های ناگهانی، زلزله و حوادث طبیعی دارد.

از 2000 سال پیش تا اوایل قرن بیستم، بلندترین سدهای قوسی جهان (ایزد خواست فارس، کبار قم، کریت طبس) در ایران احداث شده بودند. در این میان سد کریت طبس به ارتفاع شصت متر برای مدت پانصد و پنجاه سال بلندترین سد جهان محسوب میگردید و یکی از بزرگترین شاهکارهای صنعت مهندسی ساختمان به شمار میرود. زلزله سال 1357 طبس با شدت هفت و هشت دهم ریشتر و حداکثر شتاب 0.75 گرم نیز موجب خسارات عمده ای به سد نشده است.

رئیس اسبق کمیته بین المللی سدهای بزرگ سد کریت را «شگفت آورترین دست آورد بشر در قرون وسطی» نامیده است.

بند کریت در فاصله 42 کیلومتری شهر طبس و 28 کیلومتری شرق روستای کریت قرار گرفته است.